Przyroda

Rzeźba terenu

Wypiętrzone są w obecnym kształcie jak większość Sudetów w trzeciorzędzie w postaci jednego zrębu tektonicznego. Szczyty mają kształt kopuł. Od strony północnej góry tworzą potężny gnejsowy mur, wyłaniający się nagle z Niziny Śląskiej. To efekt przebiegającego tędy uskoku sudeckiego. Średnie wyniesienie wierzchowiny w stosunku do północnego przedpola wynosi na tej krawędzi 600-700 m. Masywne wały Gór Sowich wyrastają nad Kotlina Dzierżoniowską jednym uskokiem stromych zboczy, przeciętych czterema przejezdnymi przełęczami. Po wschodniej stronie – od Przełęczy Srebrnej po Wielką Sowę. Wał ten wznosi się i rozszerza, aby przy Wielkiej Sowie osiągnąć szerokość 13 km. Dalej na zachód następuje znaczne obniżenie masywu, a główny grzbiet skręca na południe przez Sokół (862 m n.p.m.) w stronę Głuszycy i Gór Kamiennych. Cechą tych gór jest płaski grzbiet szczytów z wyraźnym zaznaczeniem asymetrii stoków. Zbocza południowe są dość łagodne, natomiast północne są bardziej strome. W całym masywie można wyróżnić cztery części składowe oddzielone od siebie przełęczami. Góry mają charakter mało zróżnicowanego, zwartego bloku o wyrównanej wierzchowinie i podciętych zboczach, od głównego bloku odchodzą liczne boczne, krótkie grzbiety pooddzielane dolinami potoków.


Krajobraz

Znaczne zróżnicowanie krajobrazu związane jest z niezwykle różnorodną rzeźbą terenu. Występują tu długie doliny wdzierające się w główny masyw wzdłuż górskich potoków. Krajobraz jest typowo górski, ze zboczy roztaczają się panoramy na okoliczne miejscowości i oddalone pasma górskie.


(Wymarły las w pobliżu Wielkiej Sowy)


Klimat

Położenie Gór Sowich oraz odległość od innych pasm górskich powoduje, że są one rodzajem naturalnego parawanu, na którym zatrzymują się fronty atmosferyczne. Stąd opady są tu dużo wyższe niż w strefie buforowej i tym bardziej większe niż na stosunkowo suchej Nizinie Śląskiej. Ogólnie do wysokości 400 m n.p.m. rozciąga się typowo nizinny i umiarkowany klimat środkowoeuropejski. Jednak w miarę wzrostu wyniesienia n.p.m. sytuacja zmienia się stopniowo – klimat staje surowszy a opady wyższe. Gwarantuje to dobre warunki śniegowe zimą, zwłaszcza w wyższych partiach. W kotlinach górskich, niższych partiach oraz na pogórzu średnie temperatury są wyższe a typowo górski klimat występuje tylko w szczytowych partiach gór. Klimat Gór Sowich jest typowym górskim klimatem charakteryzującym się wysokimi opadami, niską średnią temperaturą i długo zalegającą pokrywą śnieżną. Przy wyżowych nocach zachodzi czasem zjawisko inwersji temperatur. Zimy tutaj są mroźne, a średnie temperatury zimą porównywalne są do temperatur wyższych gór. Opadom często towarzyszą gwałtowne burze z wyładowaniami. Wysokie opady, niskie roczne temperatury specyficzne położenie, wysokość względna najwyższych partii tego pasma oraz zlodowacenia sprzyjają przyrodzie typu arktyczno-alpejskiego.




Fauna

W lasach Gór Sowich liczne są jeleniowate i małe drapieżniki. W sztolniach, szczelinach skalnych i wyrobiskach kamieniołomów gnieżdżą się nietoperze. Świetnie zaaklimatyzowała się populacja korsykańskiego muflona, Świat zwierzęcy Gór Sowich jest bogaty i reprezentują go m.in.:



(Muflon – aklimatyzowany w Sudetach gatunek ssaka)


Świat roślin

Na nizinach występuje typowy las nizinny oraz tereny uprawne. W górach mamy do czynienia z lasami sztucznie i selektywnie sadzonymi. Skład gatunkowy lasów zależny jest od rodzaju gleby, która decyduje o drzewostanie czy jest on przeważająco iglasty czy liściasty lub mieszany. Pogórze i przedgórze gór w dużej mierze wykorzystywane jest rolniczo – pola uprawne i łąki zajmują większość terenu.



Przyroda nieożywiona

Przyroda nieożywiona Gór Sowich to przede wszystkim tutejsze szczyty, miejsca widokowe, zbiorniki wodne, potoki, przełom Bystrzycy, skały i skałki, doliny. Urokliwe zakątki to:
  • Skałki gnejsowe – występują na całym prawie obszarze pasma. Są to skały metamorficzne, powstałe w wyniku przeobrażenia skał osadowych ilastych i szarogłazów oraz magmowych w okresie kaledońskich lub starszych ruchów górotwórczych.
  • Skałki wapienne – znajdują się w rejonie Wapiennej w okolicy Dzikowca i są wieku dewońskiego.
  • Punkty widokowe – to Wielka Sowa, Kalenica, Mała Sowa, stok Kokota, Polana Jugowska.
  • Doliny potoków – Kamionki, Młynówki, Bielawicy, Michałowskiego Potoku, Jugowskiego Potoku, Walimianki, Młynówki, Sowiego Potoku, Piekielnicy, Woliborki.



Wpływ człowieka na ekosystem

W związku z dużym ucywilizowaniem terenu Gór Sowich niemożliwe jest wykluczenie wpływu człowieka na tutejsze ekosystemy. Ingerencja ta trwa już od kilkuset lat i wielokrotnie wiązała się z wielką dewastacją tego terenu. Pozyskiwanie drzewa na potrzeby górnictwa i hutnictwa odbywało się w sposób rabunkowy i bezmyślny. Powtórne zalesienie doprowadziło do monokultury świerka. Gwoździem do trumny były kwaśne deszcze na przełomie lat 70. i 80. XX w., które doprowadziły do prawdziwej klęski ekologicznej. Dopiero później prace nad odtworzeniem lasów dały możliwość wykazania także pozytywnych możliwości interwencji człowieka.

Pod ochroną

Ochrona przyrody i krajobrazu realizowana jest poprzez tworzenie parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu oraz szeregu rodzajów rezerwatów przyrody. Widać także początki wyraźnych tendencji w kierunku edukacji społeczeństwa z zakresu ochrony przyrody, która polega na odchodzeniu od idei odgrodzonych płotem rezerwatów w kierunku ścieżek dydaktycznych i przyrodniczych, którymi można zwiedzić i poznawać skarby i uroki natury.

Dziewięćsił bezłodygowy jest ozdobą sowiogórskich łąk (pod ochroną)